Part 2: Watertekort en droogte
Herinner je je hoe je in de lagere school leerde over de watercyclus of waterkringloop? Voorzien van simplistische tekeningetjes met veel blauwe pijltjes, zoals deze die ik van Wikipedia plukte, werd uitgelegd hoe het water op onze planeet verdampt tot wolken, neerslaat als regen (of sneeuw, of hagel), en naar alle kanten vloeit.
Onze planeet zit tjokvol water, en daar heeft ie z’n bijnaam ‘de blauwe planeet’ aan te danken. Te land – in rivieren, meren, de bodem en de planten, ter zee – spreekt voor zich, en in de lucht – als waterdamp. Het loopt (of vliegt?) ook niet weg van onze planeet, alle aanwezige water blijft hier gewoon alsmaar circuleren. Waarom maken we ons dan zoveel zorgen over de droogte en een tekort aan water?
Omdat bijna alle water in zee zit – zo’n 97%, en daar zit zo veel zout in dat we daar niet veel mee kunnen beginnen. De meeste planten, noch dieren, noch industrie kunnen daar goed mee om. De rest zit grotendeels vast in ijs, en dat willen we eigenlijk ook zo houden. En dan schiet er nog minder dan 1% over om de bodem en het oppervlak van (zoet, bruikbaar) water te voorzien.
Bron cijfermateriaal: United Nations (UNWater.org)
Nu is dat altijd al zo geweest, dus in principe is dat genoeg water om de fauna en flora op aarde van drinken te voorzien. Maar dat is natuurlijk buiten de vervuiling en de klimaatverandering gerekend…
De bodem droogt uit
Een warmere atmosfeer, opgewarmd onder invloed van het broeikaseffect, zorgt ervoor dat er meer water uit de bodem verdampt. Om dan elders met bakken tegelijkertijd uit de hemel te vallen en voor overstromingen te zorgen. De impact van klimaatverandering op de watervoorraden uit zich vooral in een herverdeling van het water: natte gebieden worden natter, drogere gebieden worden nog droger. Steeds grotere delen in de wereld drogen uit, en andere gebieden kampen steeds vaker met overstromingen. Of het is de ene keer te weinig, en de andere keer veel te veel. Ook zo in België, denk maar aan de rampzalige overstromingen van 2021, terwijl het jaar daarop alles zat te verdorren omdat er te weinig water in de bodem zit.
Beeld van de overstromingen in België in 2021. Régine Fabri, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Wie zelf plantjes heeft, zal het zelf ook wel al gemerkt hebben: die groeien maar goed als ze op een beetje regelmatige basis water krijgen, en liefst niet te veel ineens want dan beginnen de wortels te rotten. Die extreme wateromstandigheden zijn dus ook tamelijk nefast voor de landbouw: het ene jaar verschrompelen de patatjes van de dorst, het jaar erop liggen ze te rotten in de bodem. Wereldwijd maken we ons dus serieuze zorgen om de voedselproductie, zeker in gebieden die voorheen al aan de droge kant waren.
Maar er zijn natuurlijk nog problemen met de droogtes en overstromingen. De overstromingen, dat hebben we al van dichtbij gezien hoeveel ellende die met zich meebrengen. En de droogtes doen helaas ook meer dan enkel de gazons rost laten worden. Droge gebieden zijn namelijk erg vatbaar voor (bos)branden, en de voorbije jaren hebben die al voor heel wat afschuwelijke taferelen gezorgd in bijvoorbeeld Australië, Canada, de Verenigde Staten en het zuiden van Europa.
Beeld van de bosbranden in de VS, 2020. Foto van Karsten Winegeart via Unsplash
Vervuild water is niet meer bruikbaar
Het overgrote deel van alle water op aarde kunnen we dus niet drinken. En alsof ons water nog niet schaars genoeg was, maken we met heel wat van onze menselijke activiteiten water nog verder onbruikbaar: door er allerhande toxische stoffen in te lozen of op los te laten. Pesticiden op onze gewassen en gazons, detergenten om onszelf en onze huizen, kantoren en fabrieken mee proper te maken, zware metalen afkomstig uit de industrie en uitlaatgassen van auto’s, enzovoort. Die dringen in de grond waar ze ons grondwater ‘besmetten’ en worden geloosd in, of vloeien af naar onze rivieren en meren. De voorgenoemde overstromingen doen er ook geen deugd aan, want die zorgen ervoor dat onbehandeld rioolwater gemengd raakt met het bruikbare water uit rivieren en meren.
Kunnen we er iets aan doen?
Want water is nog steeds de bron van alle leven op aarde, en dus een kostbaar goed. En gezien de omstandigheden wordt het ook steeds kostbaarder. Als we er met zijn allen wat zuiniger en voorzichtiger mee omspringen, kunnen we al heel wat bereiken. Dus probeer zo min mogelijk giftige stoffen in de natuur los te laten (detergenten, verven en solventen, plastics, pesticiden en herbiciden, …) en vervang ze zoveel mogelijk door afbreekbare of natuurlijke alternatieven. En wees een beetje spaarzaam met water, vooral in droge periodes, zodat het water beschikbaar blijft voor bijvoorbeeld onze voedselproductie.
Ontziltingsinstallatie in Dubai (2016). Bron: Depositphotos
Maar er zijn natuurlijk ook grootschaligere mogelijke oplossingen. Het zou fantastisch zijn moesten we het water uit de zeeën – daar hebben we toch genoeg van – kunnen ontzilten (= het zout eruit halen) en omzetten naar drinkbaar water. Dat is mogelijk, en wordt ook hier en daar gedaan, zeker in gebieden die al jaren of decennia kampen met droogte. Helaas is dat proces ontzettend energieverslindend, en energie, dat hebben we ook al niet te veel. Maar het kan, en dat is al een zekere geruststelling.
Daarnaast wordt ook volop gewerkt aan waterfiltratiesystemen, die vervuild en gecontamineerd water kunnen omzetten in veilig drinkwater. Ook dat is zeker al mogelijk, en op industriële schaal wordt afvalwater ook gewoonlijk behandeld om de toxische stoffen en ziektekiemen onschadelijk te maken of te verwijderen. Maar daar kruipt natuurlijk ook energie en geld in, en dat moet er zijn, anders zou het altijd en overal wel toegepast worden.
Het klimaat kunnen we echter niet zomaar keren, en dus ook het droogteprobleem kunnen we niet zomaar oplossen. Net zoals de hele klimaatproblematiek is het daarvoor veel te complex. Maar dat wil niet zeggen dat we niets kunnen doen.
Ontharding, zijnde beton omzetten in groen, is zeer effectief in de strijd tegen droogte. Een natuurlijke bodem met (natuurlijke) begroeiing houdt namelijk water veel beter, en warmte veel minder vast dan asfalt en beton. Daarom is het op het platteland ook altijd wat koeler dan in een stadscentrum. Door straten, pleinen en daken te vergroenen, kan je dus een wezenlijk effect hebben op de hitte, en bijbehorende droogte.
Alle beetjes helpen wel degelijk 😊
Stad Leuven maakte dit mooie filmpje over de ontharding van de stad.
Lees hier de andere delen van de reeks
Is het 12u of hebben we nog wat tijd? (Part 4)
Ik ben een kind van de jaren ’70, opgegroeid in de jaren ’80 en ’90, in de tijdsgeest van een toenemend besef dat het toch niet zo goed gaat met de dieren op onze planeet. In die periode waren vooral de panda’s (via WWF) een belangrijk symbool van de dreigende uitsterving van een aantal grote zoogdieren.
Is het 12u of hebben we nog wat tijd? (Part 3)
We kennen allemaal de beelden van schildpadden en vissen die vernesteld zitten in allerhande soorten plastic of zeevogels die zieltogen omdat hun maag gevuld is met plastic rommel. Vreselijke beelden! Het probleem is echter nog veel erger dan dat, plastic vind je echt wel overal: het zit in onze lucht, ons water en in onze bodem. Het maakt niet uit waar je op zoek gaat naar plastic, je vindt het – tot in de verste uithoeken van de aarde. Het is niet alleen alomtegenwoordig in ons milieu, ook ons eigen lichaam is als het ware ‘besmet’ met plastic.
Is het 12u of hebben we nog wat tijd? (part 1)
Dit wordt een reeks, want de milieu- en klimaatuitdagingen waar we op vandaag tegenaan kijken uit de doeken doen in één bevattelijke blogpost zou simpelweg niet lukken. Is het dan zo erg gesteld met het milieu en klimaat? Ja, eigenlijk wel, en het is nog een pak complexer dan pakweg het gat in de ozonlaag, waar we in de jaren ’80 en ’90 allemaal zo wakker van lagen.
Bronnen
- https://klimaat.be/klimaatverandering/gevolgen/waterbeheer
- https://yaleclimateconnections.org/2023/05/climate-change-and-droughts-whats-the-connection/
- https://www.nature.com/articles/nclimate2067
- https://www.who.int/health-topics/drought
- https://www.drought.gov/international
- https://www.eoswetenschap.eu/natuur-milieu/de-wereldwijde-watercyclus-ontwricht-wat-nu
- https://www.eoswetenschap.eu/technologie/van-zeewater-tot-drinkwater
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Waterkringloophttps://earth.org/causes-and-effects-of-water-shortage/
- https://environment.ec.europa.eu/topics/water/water-scarcity-and-droughts_en
- https://gpm.nasa.gov/resources/faq/what-drought-and-what-causes-it
- https://www.unwater.org/water-facts/water-scarcity
- https://www.waterlogicaustralia.com.au/resources/blog/how-people-are-resolving-to-reduce-water-scarcity/
