Part 1: CO2 en klimaatverandering
Tenzij je de voorbije decennia onder een steen hebt geleefd, heb je vast en zeker al gehoord over de zogenaamde broeikasgassen, die het broeikaseffect veroorzaken en dat koolstofdioxide (CO2) in dit verhaal een prominente rol speelt. Pas op, nog goed dat deze broeikasgassen in de lucht aanwezig zijn, want ze zorgen ervoor dat de warmte van de zon vastgehouden wordt in onze atmosfeer. Bij een goede balans tussen zuurstof (O2), stikstof (N2) en CO2 (en andere broeikasgassen) wordt er net voldoende warmte vastgehouden om een aangenaam en leefbaar klimaat te creëren voor mensen en miljoenen andere soorten dieren en planten op onze planeet. Zonder broeikasgassen zou de gemiddelde temperatuur op Aarde zo’n 33 graden lager zijn: een niet zo aangename −18°C in plaats van de huidige +15°C. Maar deze gassen zijn nu uit balans en dreigen drastisch het leven op aarde te veranderen.
Sinds de industriële revolutie is de hoeveelheid broeikasgassen in onze atmosfeer serieus toegenomen. Het niveau van CO2 in de atmosfeer – het gevaarlijkste en meest voorkomende broeikasgas – heeft het hoogste niveau ooit bereikt. Het niveau van broeikasgassen is vooral zo hoog omdat de mens ze in de lucht heeft geblazen door de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals benzine, diesel, kerosine, aardgas, steenkool, etc. We gebruiken ze in fabrieken om allerhande producten te maken, energiecentrales, om ons huis te verwarmen en voor vervoer.
Ja, fossiele brandstoffen hebben ons heel wat welvaart gebracht, we zijn er dan ook een beetje aan verslaafd, maar zijn wel een belangrijke oorzaak van veel problemen en ellende waar we nu tegenaan kijken. Doordat er meer broeikasgassen in de lucht zitten, is de verhouding uit balans en wordt er meer warmte vastgehouden dan voorheen. Dit zorgt voor het ‘versterkte’ broeikaseffect en daarmee tot opwarming van de Aarde, een vorm van klimaatverandering dus
Een beetje verslaafd
Fossiele brandstoffen, dat zijn eigenlijk de restanten van planten, die miljoenen jaren geleden de aarde bevolkten. Planten nemen namelijk CO2 op, houden ze vast en slaan ze dan op in de bodem onder de vorm van steenkool, bruinkool, aardolie of aardgas. Die vastgehouden CO2 hebben we nu dus weer losgelaten in de atmosfeer, met alle gevolgen van dien.
Bovendien hebben we de laatste decennia op grote schaal aan ontbossing gedaan, soms omwille van het waardevolle hout, maar nog vaker om ruimte te maken voor landbouwgrond. Daarbij werden (en worden nog steeds) zeer grote oppervlakten afgebrand, wat leidt tot gigantische hoeveelheden CO₂ in de lucht. Ook komt hierbij de CO2 die in het hout is vastgelegd in de lucht terecht en wanneer het bos op veengronden staat kan CO2 ontsnappen wanneer deze droogvallen. Ontbossing vertegenwoordigt op deze manier ongeveer 12% van de totale uitstoot in de wereld.
Door al deze activiteiten zit er nu al 40% meer CO2 in de lucht dan 250 jaar geleden.
CO2 is niet de enige boosdoener
Maar CO2 is wel veruit het belangrijkste broeikasgas en is verantwoordelijk voor ruim de helft van het versterkte broeikaseffect. Methaan (CH4) staat met ongeveer 16% op de tweede plaats.
Waar CO2 in hoofdzaak in de atmosfeer terecht komt door de verbranding van fossiele brandstoffen en wijziging in landgebruik (vooral ontbossing), komt methaan vooral vrij bij de veeteelt. Koeien, schapen en geiten produceren dit gas bij het verteren van voedsel. Die methaan komt via hun adem, boeren en scheten in de lucht. Verder komt er methaan vrij uit afvalstortplaatsen en bij het telen van rijst.
De volgende schuldige in orde van belangrijkheid, is lachgas (N2O, distikstofoxide) die vooral uit de grond vrijkomt die bemest is met kunstmest of dierlijke mest.
Waterdamp is ook een broeikasgas, maar deze schuldige kunnen we niet rechtstreeks op het conto van de mens zetten. Door de opwarming van de aarde wordt de lucht ook warmer, en bovendien kan warme lucht meer water vasthouden. Omdat waterdamp een broeikasgas is, warmt de aarde en lucht verder op en kan deze nog meer waterdamp bevatten, enz. Je komt dus in een soort vicieuze cirkel terecht, maar we kunnen als mens niets doen of laten om de hoeveelheid waterdamp in de lucht te sturen.
En finaal zijn er ook de fluorgassen, de sterkste broeikasgassen op aarde: ze kunnen duizenden keren zoveel opwarming veroorzaken als CO2. Bekende fluorgassen zijn fluorkoolwaterstoffen (HFK’s), die je kan vinden in onder andere spuitbussen, airco’s, koelkasten en isolatiematerialen. Hun gebruik neemt bovendien snel toe, omdat ze ingezet worden ter vervanging van ozonlaag afbrekende stoffen (zie hoger: de CFK’s).
De bijdrage van deze HFK’s aan de broeikaswerking is momenteel beperkt; minder dan 1 procent van die van CO2, maar dit zou tegen 2050 kunnen oplopen tot 10% wanneer het wereldwijde gebruik aan het huidige tempo blijft groeien en we er onzorgvuldig mee omspringen. Er zijn afspraken gemaakt om te voorkomen dat dit soort sterke broeikasgassen vrijkomen.
Al deze extra broeikasgassen samen zorgden er ondertussen voor dat in 2022 de wereldwijde gemiddelde temperatuur ongeveer 1,15°C (1,02 tot 1,27°C) hoger lag dan de pre-industriële waarde (periode 1850-1900). Dit wordt ook ‘mooi’ weergegeven in onderstaande video.
Hoe de temperatuur gewijzigd is in elk land sinds 1900.
De temperatuurverandering van het aardoppervlak zal niet overal gelijk zijn, zo zien we dat het noordpoolgebied sneller opwarmt dan de rest van de aarde. Ook het Europese continent kende de afgelopen 30 jaar de hoogste temperatuurstijging van alle continenten. Langdurige en intense hittegolven troffen West- en Noord-Europa, aanhoudend lage neerslagniveaus, gecombineerd met hoge temperaturen en andere factoren, leidden tot wijdverspreide droogte. Maar evengoed ontploft er een “waterbom” boven Luik en het westen van Duitsland.
Dus ja, de toestand is ernstig, maar niet hopeloos … als we het hoofd koel houden, zoals Maarten Boudry ook aangeeft in zijn boek. We hebben alle tools en middelen in handen om het tij te keren en de doemscenario’s af te wenden. Maar we moeten het dan wel ook effectief doen: zo kunnen we ook anders gaan eten en ons voedselsysteem, van boer tot bord, anders gaan organiseren en duurzamer maken. Want naast de evidente CO2 bronnen zoals energieproductie, transport, etc. hebben Europese onderzoekers aangetoond dat ongeveer een derde van alle door de mens veroorzaakte broeikasgasemissies worden gegenereerd door onze voeding.
Maar dat is voor een volgende blogpost!
Bronnen en meer info
- https://www.nationalgeographic.com/environment/article/greenhouse-gases
- Heating by the greenhouse effect. NASA (2010). Gearchiveerd op 29 mei 2021
- https://klimaat.be/klimaatverandering/oorzaken/invloed-van-de-mens
- https://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/klimaatverandering/wat-is-het-broeikaseffect/
- https://www.rivm.nl/fluorkoolwaterstoffen
- https://klimaat.be/klimaatverandering/waargenomen-veranderingen/opwarming-van-de-aarde
- Boudry M. (2021). Waarom ons klimaat niet naar de knoppen gaat (als we het hoofd koel houden). Prometheus, Amsterdam, 144 pag.
Lees hier de andere delen van de reeks
Is het 12u of hebben we nog wat tijd? (Part 4)
Ik ben een kind van de jaren ’70, opgegroeid in de jaren ’80 en ’90, in de tijdsgeest van een toenemend besef dat het toch niet zo goed gaat met de dieren op onze planeet. In die periode waren vooral de panda’s (via WWF) een belangrijk symbool van de dreigende uitsterving van een aantal grote zoogdieren.
Is het 12u of hebben we nog wat tijd? (Part 3)
We kennen allemaal de beelden van schildpadden en vissen die vernesteld zitten in allerhande soorten plastic of zeevogels die zieltogen omdat hun maag gevuld is met plastic rommel. Vreselijke beelden! Het probleem is echter nog veel erger dan dat, plastic vind je echt wel overal: het zit in onze lucht, ons water en in onze bodem. Het maakt niet uit waar je op zoek gaat naar plastic, je vindt het – tot in de verste uithoeken van de aarde. Het is niet alleen alomtegenwoordig in ons milieu, ook ons eigen lichaam is als het ware ‘besmet’ met plastic.
Is het 12u of hebben we nog wat tijd? (part 2)
Onze bodems hebben dorst. En dan valt de regen ineens met bakken tegelijk uit de hemel en stroomt de boel over. In het eerste deel van deze reeks ging het over CO2, het broeikaseffect en de klimaatverandering. Deze keer over iets dat er aan gelieerd is, en waar we vandaag de dag al meermaals (on)aangenaam kennis mee hebben gemaakt: droogte, een ontwrichte watercyclus en watergebrek.
