En ja, de komkommertijd refereert naar de zomertijd, waarbij de politici en ook veel andere mensen met vakantie zijn en er dus weinig nieuws te rapen valt. De tuinbouwers hebben het op dat moment wel altijd bijzonder druk met het oogsten van komkommers – en uiteraard ook andere zomergroenten – maar voor veel andere zaken is er dan meestal geen bal te doen. Het woord wordt tegenwoordig vooral gebruikt in de media, die er invulling aan geven door berichten te brengen die buiten de komkommertijd geen nieuwswaarde zouden hebben.
De komkommer (Cucumis sativus) is een éénjarige plant, die behoort tot de komkommerfamilie (Cucurbitaceae), waartoe ook de augurken, meloenen, courgettes en pompoenen behoren. Allemaal kruipende of slingerende planten met vrij grote, ietwat behaarde (soms licht stekelige) bladeren.
De komkommers komen oorspronkelijk uit Noord-India waar ze werden geteeld aan de voet van de Himalaya. De wilde variant kan je er op vandaag nog altijd terugvinden. Komkommerplanten zijn zon- en warmte minnende planten en kunnen absoluut geen vorst verdragen. In onze contreien worden ze dan ook doorgaans in serres gekweekt. De planten groeien snel en weelderig en kunnen tot 4 m lang worden, waarbij ze verticaal langs een latwerk of frame slingeren, geholpen door hun ranken, of langs de grond voortkruipen. Ze produceren grote hart- of driehoekige bladeren en mooie, gele stervormige bloemen.
Je kan komkommers ook buiten telen, rechtstreeks in de volle grond vanaf ongeveer midden mei, wanneer het risico op nachtvorst geweken is. Ze hebben een beschut en zonnig plekje nodig, goede aarde en voldoende ruimte.
Al lang fan van komkommers
Dankzij opgravingen weten we dat komkommers al meer dan 3000 jaar als voedsel worden geteeld en dat ze vanuit Noord-India geleidelijk aan hun weg gevonden hebben naar het Middellands Zeegebied. Uit het volgende Bijbelvers (Numeri 11:5) blijkt dat komkommers in het oude Egypte werden geteeld en gegeten: “Wij hebben heimwee naar de vis die wij in Egypte voor niets te eten kregen, naar de komkommers en de meloenen, naar de prei, de uien en het knoflook”. Blijkbaar maakten de Egyptenaren een soort licht alcoholische drankje van komkommer, door een gat in de rijpe vrucht te snijden, de binnenkant met een stokje te roeren om het vloeibaar te maken, het gat te dichten en het dan gedurende enkele dagen in de grond te begraven. Het brouwsel werd vervolgens opgegraven en gedronken. Klinkt niet echt appetijtelijk als je het mij vraagt.
Kort na de Egyptenaren gingen ook de Grieken en later de Romeinen overstag en begonnen ze deze groente te telen. Keizer Tiberius (42 v. Chr. – 37 n. Chr.) was er zelfs danig aan verknocht en eiste dat er dagelijks komkommer op zijn tafel stond. Om aan die eis te voldoen, ontwierpen zijn tuiniers een aantal verrijdbare plantenbedden die steeds naar de zonnigste plek in de paleistuin werden verplaatst. Voor de koudere wintermaanden ontwikkelden ze zelfs een soort serreprototype, met een latwerk waartussen doorschijnende silicaatruiten werden voorzien.
Later, zo bleek, zou Karel de Grote komkommers hebben gekweekt in zijn tuinen in Italië in de 8ste en 9de eeuw. En gaandeweg verspreidde de groente zich over de rest van Europa en werd ze door Christoffel Columbus ook meegenomen over de grote plas richting het Amerikaanse continent.
Nutritionele samenstelling en andere interessante komkommer-weetjes
De komkommer is een frisse zomergroente die voor 95% uit water bestaat en hierdoor een ideale dorstlesser is. Door dit hoge watergehalte is een komkommer ook uitgesproken laag in calorieën nl. 12-14 kcal/100 g, maar het hoge watergehalte sluit een relevant gehalte aan voedingsstoffen niet uit. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, leveren komkommers je belangrijke mineralen en hebben ze een positief effect op je gezondheid. Naast water bestaat een komkommer voor 3,5% uit koolhydraten, en zeer kleine hoeveelheden eiwitten en vetten.
Daarnaast bevat komkommer vooral vitamines uit de B-groep, en bevat ie ook relevante hoeveelheden aan de vitamines C en E. Qua mineralen is komkommer vooral rijk aan kalium (16% van de dagelijkse behoefte per 100 g) en bevat hij ook calcium, zink, ijzer, magnesium en fosfor. Om al deze ‘goodies’ binnen te krijgen eet je de komkommer bij voorkeur wel met de schil, want de vitamines en mineralen vind je vooral daar terug. Afhankelijk van de variëteit kunnen komkommers een mild meloenaroma en -smaak hebben. De soms licht bittere smaak van komkommerschillen is afkomstig van cucurbitacinen. Vroeger waren komkommers waarschijnlijk erg bitter vanwege deze stofjes. Het zijn natuurlijke afweerstoffen tegen insecten en ander ongedierte.
Naast een bittere smaak kunnen deze cucurbitacinen blijkbaar ook wat spijsverteringsproblemen teweegbrengen, zoals reflux, winderigheid en gasvorming … ‘Enter the burpless cucumber!’ Door plantenveredeling werden deze ‘boervrije’ komkommers geteeld die een verlaagd gehalte of zelfs geen cucurbitacinen bevatten. Dit vermindert de bitterheid en naar verluidt ook de kans op boeren. De komkommers die op de Europese markt verkocht worden zijn doorgaans de zogenaamde ‘boervrije’ komkommers met een dunnere schil en minder zaden dan andere komkommervariëteiten.
En hoe zit dat nu eigenlijk met de hermetisch verpakte komkommer, strak verpakt in zijn plastic catsuit? Dat lijkt niet bepaald duurzaam, maar klopt dat beeld wel?
Het lijkt onzinnig inderdaad, zo’n hermetisch verpakte komkommer en nog eens ambetant ook als je hem wilt opeten. Die verpakkingen lijken misschien overbodig, maar ze zorgen er wel voor dat de komkommer langer vers, knapperig en lekker blijft. Door de komkommer te voorzien van een plastic hoesje, wordt de zuurstof gereguleerd en droogt ie minder snel uit, wat finaal maakt dat de komkommer veel minder snel bederft. Verpakte komkommers gaan zo tot drie keer langer mee dan hun niet-verpakte vriendjes.
Ondanks het feit dat de plastic verpakking afval veroorzaakt en het ook energie kost om de folie te maken, is het finaal gunstiger voor het milieu om een komkommer te verpakken, want hierdoor gaat er een stuk minder groente verloren en wordt er dus minder verspild. Alles bij elkaar scheelt dat een hoop energie en grondstoffen.
En de augurk?
En de augurk ? Is dat een broertje of eerder een ver neefje van de komkommer? De Augurk is eigenlijk een kleine komkommer en heeft dus dezelfde Latijnse naam (Cucumis Sativus). Plantkundig gezien zijn ze dus hetzelfde. De vers gegeten komkommer en de augurk zijn verschillende cultuurvormen van dezelfde soort, ze verschillen in uiterlijk en worden anders gebruikt, omdat we dat als consument zo willen. De vruchten die gebruikt worden voor het maken van de augurk zijn kleiner en hebben over het algemeen een dunnere schil dan de vers gegeten komkommer. De augurk heeft doorgaans niet veel smaak van zichzelf en wordt ingelegd in pekel en/of azijn.
Een paar zomerse receptjes met komkommer mogen niet ontbreken
Want we weten wel allemaal dat komkommers een verfrissende toets in een zomers slaatje zijn, of heerlijk op een boterham met wat plattekaas, maar er valt zoveel meer te doen met komkommers! Bij deze alvast paar klassieke en minder klassieke receptjes.
Pimm's punch
Pimm’s punch is een Engelse, verfrissende klassieker voor bij iedere (chique) gelegenheid buiten, met komkommer in de hoofdrol.
Raita, Indiase yoghurtdip
Een raita is een Indiase yoghurtsaus met komkommer en munt. De frisse smaken van de komkommer, yoghurt en de munt combineren heerlijk met een kruidige curry.
Geroerbakte komkommer
Misschien net iets minder voor de hand liggend, maar ook warm, kort geroerbakt, is de komkommer een overheerlijke groente.
